Ik zit weer veel te lang achter mijn computer, want ik zoek een nieuw liedje, dat aansluit bij de belevingswereld van mijn leerlingen. Mijn vrouw hoort mij zuchten.
‘Wat is er?’ vraagt ze.
‘Ik zoek inspiratie!’ roep ik.
Maar dat is natuurlijk onzin. Ik zoek gewoon ‘iets leuks’, waarvan ik hoop dat mijn leerlingen het ook ‘leuk’ zullen vinden. En dat is het dan. Terwijl ik ook wel weet dat echte inspiratie iets heel anders is. Als ik echt inspiratie zoek, kan ik beter een middag rondbrengen in een kleuterklas. Want wanneer ik daar tegen de kinderen zeg:
’Ik zou dolgraag met jullie willen zingen over de sterren, die je ’s nachts ziet, voor je gaat slapen. En over de maan. Maar ja, ik heb geen liedje over de maan. Wie van jullie weet er een zinnetje over de maan? Dan gaan we dat samen zingen.’
Dan gaat er altijd een vinger de lucht in. En als ik even later zeg:
‘Eén zinnetje is misschien wat weinig voor een liedje. Wie weet er nog een zinnetje?’
Dan helpen de kinderen mij met volle overgave. Dan zingen ze om de beurt hele verhalen, die ze ter plekke verzinnen. En leren ze mij in hun onschuld alles over onbevangenheid. Het is niet toevallig dat ik het hier expliciet over kleuters heb. De ellende van het voortdurend alles toetsende onderwijs is dat het kinderen afleert om impulsief te zijn, om zomaar vanuit het niks iets te roepen en om ter plekke iets te improviseren. Met als gevolg dat kinderen vanaf 9 à 10 jaar veel vaker denken: Ik neem geen enkel risico meer. Bedenk zelf maar wat. En dan roep ik wel dat het stom is. Ik kan het die kinderen niet kwalijk nemen. Ik kan ze hoogstens laten merken dat ík hen wèl de ruimte geef waar ze recht op hebben. Omdat het voor iedereen mogelijk is om de kunstenaar in jezelf in leven te houden. Of te reanimeren. Niet door eindeloos te surfen op internet, maar door te luisteren naar het jonge kind. En naar het jonge kind in jezelf

ZINGmagazine nr 110 april 2023

Ik zing zelden zuiver. Niet dat ik knettervals zing, maar echt zuiver, nee. Ieder audiotrack in Cubase levert mij het keiharde bewijs: meer dan zeventig procent van wat ik heb ingezongen bevindt zich een fractie boven of onder de door mij bedoelde frequentie. Dat is niet erg. Integendeel. De imperfectie maakt mijn stem menselijk. Wanneer ik een van de mogelijkheden binnen het computerprogramma gebruik om de toonhoogte te corrigeren klinkt mijn stem als die van een robot. Wat niet veel meer is dan een alleraardigst effect. Binnen de muziekwereld wordt het begrip zuiverheid op verschillende manieren benaderd.  Zo kan het zijn dat een pianostemmer, een clavecimbelstemmer, een uitvoerend musicus en een componist elk een totaal ander soort zuiverheid nastreven. De enige overeenkomst is dat hun begrip van zuiverheid slaat op ‘frequentie’. Een van de grootste toonzetters die Nederland ooit gekend heeft, Harry Bannink, had een uitgesproken hekel aan geschoolde stemmen. Hij componeerde het liefst voor mensen die niet of nauwelijks toon konden houden, mensen zoals Aart Staartjes en Bert Plagman (Tommie van Sesamstraat). Harry Bannink wist van iedere acteur/actrice voor kinderprogramma’s als Sesamstraat en Het Klokhuis wat zijn/haar stembereik was, en vooral waar het een beetje begon te wringen. En dan schreef hij, vooral bij zielige liedjes, de belangrijkste noten precies zó dat de luisteraar er de moeite, de menselijkheid er doorheen voelde. Hij begreep dat het bij het vertolken van sommige liedjes niet in de eerste plaats ging om de zuiverheid van de toon, maar om de geloofwaardigheid van de emotie. Mijn doelgroep bestaat uit kinderen van de basisschool. En ik acht het niet als mijn voornaamste taak om hun zuivere nootjes te laten zingen, maar wel om ze zo jong mogelijk te leren luisteren, en af te stemmen op elkaar, en om ze zoveel mogelijk onbekommerd samen te laten zingen, zodat ze zich ten diepste verbonden voelen. Mochten zij later pianostemmer, uitvoerend musicus of clavecimbelbouwer willen worden, dan zullen zij hun gehoor later ongetwijfeld verfijnen, en specialiseren. Maar ik sta aan de basis van hun totale menselijke ontwikkeling, en vind dat díe zo zuiver mogelijk moet zijn.

ZINGmagazine nr 108 jan 2023

Het klinkend resultaat van een ongeoefend basisschoolklasje is vrijwel altijd extreem: het is gebrul, of er komt nauwelijks geluid uit de keeltjes. Inmiddels weet ik dat de brullende klas niet brutaal, en de zwijgende klas niet verlegen is. Er is gewoon nog geen gevoel voor nuance. Zelf pak ik dit euvel bijvoorbeeld zo aan bij een klas waar geen geluid uit komt: ik verklap dat ik thuis een zelf gebouwde versterker heb, waar een vreemde volumeknop op zit. Ik neem een potlood tussen de duim en wijsvinger van de ene hand en vertel verder: ‘Meestal staat de knop op zacht,’ en draai de punt van het potlood met mijn andere hand helemaal naar rechts dus voor de klas naar links. ‘Maar af en doe zet ik hem luid’, zeg ik, en draai met mijn andere hand het potlood heel even de tegenovergestelde kant op. ‘Weet je wat?’ stel ik voor, ‘wij gaan met z’n allen Happy Birthday zingen, en jullie zingen zoals de knop staat. Natuurlijk beginnen we zacht.’ Zo laat ik de klas de eerste regel van Happy Birthday zingen. Vlak voor de tweede regel draai ik met veel misbaar de knop om. Gebrul stijgt op. Vlak voor de derde regel draai ik de knop resoluut terug. De klas zingt weer zacht. Vlak voor de vierde regel zet ik de knop plotseling in het midden. Het resultaat is een klas die, tot haar eigen verbazing, normaal zingt. En zo formuleer ik het dan ook: ‘Ja, dit is dus gewoon.’ Bij een klasje dat aanvankelijk alleen maar brult, doe ik precies het tegenovergestelde: ik verklap dat mijn versterker gewoonlijk luid staat, maar ook heel zacht gezet kan worden. En natuurlijk beginnen we ook met het vertrouwde brullen. Maar wanneer de knop uiteindelijk bij de vierde regel ineens in het midden wordt gezet is het resultaat precies hetzelfde: een normaal zingende klas. En ik glunder dan. Want voor veel kinderen is dit de allereerste van honderden vervolgstappen om, al opgroeiend, te leren nuanceren. En niet alleen met betrekking tot het zingen op een bepaald volume.

ZINGmagazine nr 109 feb 2023

In een lokaal, gevuld met prachtig Orff materiaal, xylofoons, metallofoons, klokkenspelen, maar ook talloze ritme instrumentjes zei ik -min of meer in een opwelling - tegen een groep fantastische muzikanten:

‘Goeiemorgen bakkers,Het is tijd voor de technische proef:

Bak als groep een MUZIKALE WINTERTAART van vier minuten.

Je mag gebruik maken van het volgende materiaal:

-Melodisch:   C D E  G A   

-De Es en de As mogen ook, maar beschouw die noten als peper en zout:

Dus … niet te weinig maar ook niet te veel.

-Ritmisch: alle mogelijke ritme instrumentjes.

Maar bespeel straks niet meer dan 2 instrumenten.De vereisten voor een geslaagde MUZIKALE WINTERTAART zijn:-Een subtiel begin

-Een stevig middenstuk met verschillende lagen van 3kwarts- en 4kwartsmaat over elkaar heen.

-Gelardeerd met genoeg kruiden (denk aan de Es en de As) en andersoortige uitglijders.

-Een zoete afronding.

Tip: Less is more.Jullie krijgen 1 minuut om je instrumenten (max twee per persoon) bij elkaar te zoeken.

Terwijl jullie samen de taart maken, ga ik daar 4 minuten lang van genieten.

…

Bakkers klaar … en bakken maar!’

De groep schiep vervolgens op intuïtie een muziekstuk van 4 minuten.

Ik luisterde alleen maar, met mijn ogen dicht.

Natuurlijk riep ik ook dingen als:

‘Bakkers, jullie zijn halverwege!’    en   ‘Nog één minuut!’

Mede hierdoor voelde de groep wanneer het stuk tot een hoogtepunt moest komen en wanneer afgerond moest worden.

Enfin, het resultaat was verbluffend. Kippenvel.

En nu denk ik dat ik dit ook kan doen met iedere groep bovenbouwers, die mij wil verrassen met een mooi muziekstuk. Vooral wanneer ik laat merken dat ik ze vertrouw.

Het enige wat ik achterwege liet was de jurering.

Een goede muziekles kent namelijk geen afvallers.

Dus ik gaf alleen maar aan dat ik heel erg goed naar ze geluisterd had.

Dat was alles.

O ja: Wat ook anders was dan in Heel Holland Bakt:

De deelnemers moesten de keuken netjes opruimen, dus ze krijgen na afloop de opdracht:

‘Leg je spulletjes precies terug op de plek waar je ’t gepakt hebt.’

Ik heb tegenwoordig gelukkig wat meer tijd om mijn oude liedjes te her-arrangeren of netjes af te mixen. Dan plaats ik bijvoorbeeld de bas, de basedrum en de zang in het midden van het spectrum, en dan alle andere instrumenten zoveel mogelijk verspreid over links en rechts. Ook zorg ik ervoor dat twee instrumenten die op dezelfde plaats in het spectrum zitten, elkaar  de ruimte geven. Bijvoorbeeld door de basgitaar heel even te laten dimmen op het moment dat de kickdrum klinkt, zodat die er ‘doorheen’ kan komen. Aldoende merk ik hoe fijn het is om de dingen hun juiste plaats te geven. En om te merken dat een liedje dat eerst nogal ‘vol’ leek, ineens luchtiger, breder of kleurrijker kan worden, zonder iets te dumpen.

En vervolgens denk  ik: Is het niet de schoonste taak van ieder mens? Gewoon voortdurend de dingen de juiste plaats geven?  De musicus de nootjes, de schrijver de woorden, de schilder de verf, de beeldhouwer de beitel,  en ieder mens met al z’n gedachten de hele dag.. . Ik krijg er een heel opgeruimd gevoel van. 

Ja, muziekles geven is een vak. Een hoogwaardig vak als het goed wordt uitgeoefend. Wat mij betreft is het een kunstvorm, en benader ik het als zodanig. 
Ja, jarenlange training is nodig om alle mogelijke liedjes moeiteloos instrumentaal te kunnen begeleiden.
Ja, door je te verdiepen in vakken als harmonieleer, liedkunde en analyse, en solfège, kun je ook jezelf levenslang blijven ontwikkelen, wat als vanzelf doorwerkt in je lessen.
Ja, psychologische en pedagogische kennis helpt enorm bij het leren begrijpen van je leerlingen.
Ja, grondige kennis van methodiek en didactiek zijn nodig om je lessen structuur te kunnen geven en om kennis en vaardigheden begrijpelijk over te kunnen brengen.
Ja, een uitgebreid en gevarieerd repertoire is nodig om ieder moment binnen iedere les zinvol te laten zijn.
Ja, een zekere aanleg voor het vak kan hierbij een voordeel zijn.

Maar het allerbelangrijkste, datgene binnen het vak waardoor leerlingen je twintig of zelfs dertig jaar later opbellen om je te vertellen dat ze jouw lessen levenslang met zich meegedragen hebben, daar bestaat geen methode voor.  Natuurlijk, er zijn vele methodes die roepen dat ze dat wel zijn, maar dat is slechts merchandising. 

De poort naar levenslang muzikaal geluk wordt voorgesteld als een enorme zware deur, en muziekmethodes presenteren zich als een sleutel om die deur te openen. En overal zie je muziekspecialisten die zich afvragen welke sleutel uit die enorme bos gekozen, of zelfs aangekocht moet worden.
Terwijl de deur als vanzelf opengeduwd kan worden, met iets waaraan ik even geen naam wil geven, omdat het per definitie iets anders is dan het woord dat we er aan geven,
Sterker nog, wat mij betreft ìs er helemaal geen deur.

Theo

Ik trek graag op met mijn collega Theo. Hij is een levenskunstenaar. Naar eigen zeggen heeft hij geen uitgesproken talent voor zingen, rekenen, sport of taal.  Maar wat hij wel heeft, maakt al zijn onvermogens onbelangrijk: Hij benadert ons vak namelijk als een kunstvorm. In de praktijk houdt dat in dat hij, met alle kennis en vaardigheden in zijn achterhoofd zijn klas, maar ook ieder kind individueel benadert zoals een schilder het doek, zoals de pottenbakker de homp klei, zoals een schrijver het boek of het gedicht:  Geïnteresseerd, respectvol, regelmatig afstand nemend, ernstig, vrolijk, en soms ook supersnel handelend, vanuit een plots inzicht. Net als een schilder, als een dichter of als een beeldhouwer, is hij in de eerste plaats gericht op kijken, lezen en aftasten, en daarna pas met schilderen, schrijven, schaven, schuren of hakken. Die zaken vloeien er alleen maar uit voort. En hoe vaak heb ik hem al horen zeggen: ‘Niet ik, of wat in de boekjes staat bepaalt hoe het verder moet, maar het werk dat voor me ligt.’
Ik beschouw Theo als een scheppend kunstenaar, want ik zie hoe hij inzichten schept bij het levende materiaal waarmee hij werkt, zijn leerlingen. Niet alleen op taal- of rekenkundig gebied, maar op het hele leven. En het doet mij altijd goed om bij hem in de buurt te zijn, want hij straalt in al zijn rust een enorme energie  uit. Nooit zal hij een burn-out krijgen, want alles wat hij doet, komt van binnenuit, en als hij even moe is, gaat hij zitten en rust uit tot hij er weer tegenaan kan.

Hoewel hij fysiek gezien niet bestaat en ik zijn naam zojuist verzonnen heb, bestaat Theo wel degelijk. Al meer dan veertig jaar zit, woont, werkt hij ergens in mij. Hij is mijn enige onderwijskundige houvast, mijn rode draad. Soms, wanneer ik van streek ben, of bedolven onder de administratieve rompslomp,  raak ik hem kwijt. Maar dan weet ik dat hij geduldig wacht totdat ik hem weer zie, en pikken we het samen weer op.

En ja, ik weet dat alles waar Theo voor staat, volkomen absurd is voor degene die ons vak niet ziet als een kunstvorm. Maar de leerlingen worden er gelukkig van. En wij ook.